TÜBERKÜLOZ LABORATUVARI TEST REHBERİ
NUMUNE KABUL ŞARTLARI
Örnek Yönetimi - Teknik Bilgiler
Tüberkülozun mikrobiyolojik tanısının doğru bir şekilde konulmasında tanı yöntemlerinin duyarlılığı kadar incelenecek örneklerin seçilmesi, bu örneklerin hastalardan uygun şartlarda, uygun yöntemlerle ve yeterli miktarlarda alınması, örneklerin laboratuvara belirli kurallara uyularak taşınması ve laboratuvarda en kısa zamanda işlenmesi gerekir.
Test sonuçlarının kalitesini etkileyen en önemli basamak analiz öncesi (preanalitik)evredir. Bu yüzden örneğin seçimi, alınması, laboratuvara ulaştırılması ve gerektiğinde uygun koşullarda saklanması ile ilgili kurallara uyulması son derece önemlidir.
Genel kurallar;
- Örnek tercihen antitüberküloz tedavi başlamadan önce alınmalıdır.
- Örnek endojen flora ve çevresel kontaminasyonu en aza indirmek için olabildiğince aseptik şartlarda alınmalıdır.
- İzolasyon şansını artırmak için örnek uygun kalitede, yeterli miktarda ve sayıda olmalıdır.
- Örnek uygun zamanda alınmalı, en kısa sürede ve uygun taşıma koşullarında laboratuvara gönderilmelidir.
Örneklerin alınması
Tüberküloz, değişik organ ve sistemleri etkileyebilen sistemik bir enfeksiyon hastalığıdır. Tanı amaçlı laboratuvara gönderilecek örnek çeşidi, hastalığın etkilediği organ dikkate alınarak seçilmelidir. Hastalığın tanısında akciğer veya akciğer dışı olmak üzere ve floralı veya steril alanlardan farklı tipte örneklerden
yararlanılmaktadır.
Örneklerin alındığı kaplar, tek kullanımlık, steril, vida kapaklı sızdırmaz kaplar olmalıdır.
Akciğer tüberkülozu tanısında kullanılan örneklerin alınmasına ilişkin özellikler:
Örnek Türü | Endikasyon | Örnek Alma Özelliği |
Balgam | Akciğer tüberkülozu şüphesinde ilk tercih edilen ve basil saptama oranı en yüksek örnek türüdür.
| Hastalardan aç karnına derin ve kuvvetli bir öksürükle akciğerlerden gelen kıvamlı, sabah ilk balgam örneğini vermeleri istenmelidir Tercihen üç ardışık günde sabah aç karnına 3-5 mL alt solunum yollarından gelen örnek alınmalıdır. |
İndüklenmiş Balgam | Balgam çıkaramayan ayaktan hastalar | Nebülizatör yardımı ile aerosol haldeki 10 Ml %3-10’luk hipertonik tuzlu su 15-30 dk boyunca hastaya yavaşça solutulduktan sonra, derin ve kuvvetli öksürük ile yaklaşık 10 mL balgam örneği alınır |
BAL Bronş lavajı veya Bronşiyal fırçalama örneği Trakeal aspirat | Hiçbir şekilde balgam veya uyarılmış balgam örneği veremeyen tanı konulamamış olgular | 5-10 mL bronş lavajı / BAL örneği 5 mL serum fizyolojik içerisine alınan fırçalama örneği En az 3 mL trakeal aspirat alınır |
AMS | Nörolojik hastalık, koma hali vb. nedenlerle uyum gösteremeyen hastalar 10 yaşından küçük çocuklar Uyarılmış balgam alınamayan hastalar | Üç ardışık günde, sabah 8-10 saatlik açlığı takiben, hasta yatağından kalkmadan, gastrik tüp ile 25-50 mL steril su veya serum fizyolojik (SF) verilip aspire edildikten sonra en az 5 mL örnek alınır |
Akciğer doku örneği | İnvazif olmayan teknikler ile tanı konulamayan akciğer überkülozu şüphesi olan olgular | Aseptik şartlarda kazeöz lezyondan alınan enaz 1 gr doku biyopsisi veya ince iğneaspirasyonu Açık akciğer biyopsi doku örneği 2-3 mL’lik steril SF içine alınır. |
Akciğer-dışı tüberkülozun tanısında kullanılan örneklerin alınmasına ilişkin özellikler:
Örnek Türü | Endikasyon | Örnek Alma Özelliği |
İdrar | Üriner sistem tüberkülozu şüphesi
| Ardışık en az üç gün üst üste dış ürogenital bölge temizlendikten sonra en az 40 mL sabah idrarı alınır İdrar veremeyen hastalardan mesaneden kateter ileya da suprapubik aspirasyon ile alınabilir |
BOS | Santral sinir sistemi tüberkülozu şüphesi | Aseptik şartlarda en az 2 mL (optimal 10 mL) alınır |
Doku biyopsi örneği | İnvaziv olmayan teknikler ile tanı konulamayan akciğerdışı tüberküloz şüphesi | Aseptik şartlarda kazeöz kısımlardan en az 1 gr kadar doku biyopsi örneği alınır |
Steril vücut sıvıları (plevra,periton,perikard, eklem vb.) | Akciğer dışı tüberküloz şüphesi | Aseptik şartlarda en az 10 mL alınır* |
Apse ve yara örneği | Akciğer dışı tüberküloz şüphesi | Aseptik şartlarda yüzeyel eksuda uzaklaştırıldıktan sonra apse içeriği ve aspire edilen sıvı alınır |
Kemik iliği | Yaygın tüberküloz şüphesi ve nedeni bilinmeyen ateşte | Aseptik şartlarda heparin, SPS içeren steril tüplere ve/veya ticari mikobakteriyel kan kültür besiyerlerine alınır |
Kan | Yaygın tüberküloz şüphesi ve nedeni bilinmeyen ateşte | Aseptik koşullarda, 5-10 mL kan SPS veya heparin içeren steril tüplere veya ticari mikobakteriyel kan kültür besiyerlerine önerilen miktarda alınır |
Dışkı* | İntestinal tüberküloz şüphesi | 3-5 gr dışkı örneği alınır |
* Dışkı örneği; tüberküloz tanısında dışkıdan yapılan mikroskopi ve kültür işlemleri, klinik yarar açısından tartışmalıdır.
Örneklerin Taşınması ve Saklanması
Tüberkülozun laboratuvar tanısının doğru yapılabilmesi için uygulanan yöntemlerin duyarlılığının yanı sıra, örneklerin laboratuvara gönderilmesinde belirli kurallara uyulması gerekmektedir.
Hastalardan alınan örnekler aşırı sıcak ve soğuk, ani basınç değişikliği veya aşırı kuruma gibi olumsuz koşullardan korunarak laboratuvara en kısa sürede ulaştırılmalıdır.
Başka bir kuruma gönderilecek klinik örnek veya üremiş kültürler;
- Uygun tüp içerisinde ağızları sıkıca kapatılmış olarak kendinden fermuarlı naylon poşete konulmalı
- Taşıma kutusunun içinde ayrılmış gözlere iyice yerleştirilmelidir.
- Uygun üçlü taşıma kabı ile taşıma kurallarına uygun olarak laboratuvara yollanmalıdır.
Örnek Kabulü ve Ret Kriterleri
Örnek kabulü
Uygun şekilde alınmış ve laboratuvara ulaştırılmış örnekler, laboratuvarın örnek kabul birimi tarafından kabul edilir. Kabul sırasında değerlendirilecek hususlar;hasta kimlik bilgileri, istem formu, istem formu ile örnek kabı üzerindeki bilgilerinuyumu, uygun örnek, uygun miktar, uygun kap, uygun taşıma ve saklamadır.
Numunelerin her gün her saat kabulü yapılmaktadır.
Örneklerin Ret Kriterleri
Örnek Türü | Uygunsuzluklar | Öneri |
Balgam | Örneğin tükürük olması 24 saat süre ile biriktirilen balgam örnekleri İçinde yiyecek artıkları olan balgam örnekleri Şehirlerarası taşıma süresinin 3 günü geçmesi | Hastadan tekrar balgam almanın olanaksız olduğu durumlarda, miktar ve kalite açısından uygun olmayan örnek kabul edilip işleme alınmalı, ancak sonuç negatif bulunduğunda bu durum “yetersiz/uygun olmayan örnek” şeklinde raporda belirtilmelidir |
BAL Bronş Lavajı Trakeal Aspirat | Yetersiz hacimde örnek | Örnek, 1 mL gibi çok az miktarda bile olsa kabul edilmeli; fakat örnek miktarının yetersiz olduğu raporda belirtilmelidir |
AMS | Nötralize edilmeden 4 saatten daha uzun süre bekletilmiş örnekler | Yalancı negatif sonuçlara yol açabileceğinden işleme alınmamalı |
İdrar | 24 saatlik biriktirilmiş, bekletilmiş idrar Kateter torbasından alınan idrar örnekleri | İdrar içeriğinin basillerin canlılığını olumsuz yönde etkilemesi, klinik örneğin seyrelmesi, TDM ve diğer mikroorganizmalar ile kontamine olma ihtimalleri nedeniyle kabul edilmemeli |
BOS | Yetersiz hacimde örnek | BOS, diğer örneklere göre daha sınırlı hacimde alınabildiğinden miktarı ne olursa olsun laboratuvar tarafından kabul edilmeli; yetersiz miktar olduğu raporda belirtilmeli |
Doku Biyopsisi | Yetersiz miktarda örnek Gazlı bez, pamuk gibi materyale sarılmış örnek | Kabul edilmeli; fakat örnek miktarının yetersiz olduğu veya uygunsuz olduğu raporda belirtilmeli |
Steril vücut sıvıları Kan, kemik iliği | Pıhtılaşmış örnek | Kabul edilmeli; fakat örneğin uygunsuz olduğu raporda belirtilmeli |
TÜBERKÜLOZ TEST/TANI YÖNTEMLERİ
Test Adı | ARB ( Aside Dirençli Bakteri) Boyama |
Çalışma Yöntemi | Erlich-Ziehl Neelsen Boyama |
Çalışma Zamanı | Her gün mesai saatlerinde |
Sonuç Verme Zamanı | En geç 24 saat içinde(Tüm pozitif sonuçlar bulaşıcı hastalıklar birimine bildirilmelidir.)
|
Referans Aralık | Negatif: Aside dirençli basil görülmedi. Şüpheli : 300 mikroskop sahasında 1-2 basil +1: Her 100 mikroskop sahasında 1-9 basil +2: Her 10 mikroskop sahasında 1-9 basil +3: Her mikroskop sahasında 1-9 basil +4: Her mikroskop sahasında >9 basil |
Saklama Şartları | İnceleme bittikten sonra yaymalar organik bir yağ çözücü yardımıyla immersiyon yağından arındırılmalıdır. Bunun için; Yaymalar ksilol bulunan bir kaba birkaç kez daldırılıp çıkarılmalı, Süzülmesi ve kuruması için uygun bir yere dik bir şekilde yaslanmalıdır.Preparatlar tamamen kuruduktan sonra saklama kaplarına alınmalıdır. Preparat saklama kutuları içinde düzenli bir şekilde (tarih veya laboratuvar protokol numarasına göre) en az kültür sonucu çıkana kadar saklanmalıdır. |
Klinik Fayda | Tüberküloz tanı ve takibinde yararlıdır. |
Uyarı | Şüpheli mikroskobi sonuçlarında tekrar örnek istenmelidir. Basilin saptanabilmesi için örnekte 5.000-10.000 basil/ml olması gerektiğinden yöntemin duyarlılığı düşüktür.. ARB boyama M. tuberculosis complekse spesifik bir boyama değildir. Mycobacterium cinsinin diğer üyeleri ve bazen farklı cinsler aside dirençli boyanabilir.
|
Test Adı | Otomotize Mikobakteri Kültürü |
Çalışma Yöntemi | Sıvı Besiyeri (MGIT 960) |
Çalışma Zamanı | Her gün mesai saatlerinde |
Sonuç Verme Zamanı | Üreme saptandığı gün (Pozitif kültür sonuçları kültürde üremenin olması durumunda 24 saat içerisinde raporlanmalıdır.) Üreme olmadığında 6 haftalık inkübasyonun sonunda |
Referans Aralık | Üreme olmadı.( NEGATİF) M.tuberculosıs complex üredi. Tüberküloz dışı mikobakteri üredi.(TDM) Kontamine Kültür |
Saklama Şartları | İşlem gerektiren pozitif kültürler haftalarca oda ısısında saklanabilir. Her hastaya ait en az bir pozitif kültür -70±10°C’en az bir yıl stoklanmalıdır. |
Klinik Fayda | Tüberküloz tanı ve takibinde yararlıdır. |
Test Adı | İlaç Duyarlılık Testi |
Çalışma Yöntemi | Otomotize Sistem (MGIT 960) |
Çalışma Zamanı | Her gün mesai saatlerinde |
Sonuç Verme Zamanı | Pozitif kültür sonucu çıktıktan sonra 3-4 hafta içinde |
Referans Aralık | Dirençli (R) Duyarlı (S) |
Saklama Şartları | Her hastaya ait en az bir pozitif kültür -70±10°C’de en az bir yıl stoklanmalıdır. Her hastanın değişen duyarlılık paternlerine ait her bir izolat -70±10°C’de en az bir yıl stoklanmalıdır. |
Klinik Fayda | Tüberküloz tedavi planlama ve takibinde yararlıdır. |
Uyarı | Her hasta için izole edilen ilk M. tuberculosis kompleks suşuna ilaç duyarlılık testi yapılır. Tedavinin 3. ayı ve sonrasında kültürde üreme saptanması durumunda yeni izolattan test tekrarlanır. Tedavinin 3. ayından önce, klinik olarak tedaviye yanıt olmadığı düşünülüyorsa yeni örnekten test tekrar edilir. Nüks, terkten dönen, tedavi başarısızlığı ve kronik olgularda mutlaka İDT yapılır. Rifampisin dirençli tüm izolatlar ikinci seçenek ilaç duyarlılık testi çalışılmak üzere Ulusal Tüberküloz Referans Laboratuvarı’na gönderilmelidir. Laboratuvarlar ilaç direnç oranlarını ülke / laboratuvar verilerine göre takip etmelidir. RIF veya EMB’ye karşı tek ilaca direnç gibi ülke / laboratuvar verilerine göre beklenmeyen sonuçların varlığı takip edilmelidir.
|